บ้านจำรุงได้ทำงานวิทยุชุมชนมาห้าปี มีเรื่องราว คุณค่าดีดีมากมายที่เกิดขึ้นแต่ยังไม่ได้บอกเล่าต่อสาธารณะ ได้จังหวะพอเหมาะพอเจาะพอดีกับสถานการณ์ประเทศไทย ที่วันนี้ผู้บริหารประเทศไม่รู้ว่าจะดำเนินการกับกรณีวิทยุชุมชนอย่างไรดี สังคมยิ่งไม่ต้องพูดถึงสับสนกับคำว่าวิทยุชุมชนเป็นอย่างมาก พวกเราเองที่ลุกขึ้นมาทำวิทยุชุมชน ก็หันรีหันขวางสับสนกับการทำงานของตัวเอง นักวิชาการเอาความรู้สึกมาช่วยตัดสินกับคำว่าวิทยุชุมชนไปคนละทิศคนละทาง คิดว่าน่าจะอาศัยจังหวะเวลานี้มาตอกย้ำ กับสังคมอีกสักครั้งในเรื่องราวดีดีที่วิทยุชุมชนได้ดำเนินการมาเพื่อที่จะบอกกับสังคมว่าถึงเวลาแล้วที่ทุกภาคส่วนจะต้องยอมรับในการเป็นตัวตนของวิทยุชุมชนโดยแท้
๑. ทบทวนกันหน่อย
วิทยุชุมชนเมื่อห้าปีที่แล้วเป็นเรื่องที่ใหม่มากสำหรับประเทศไทย และตื่นเต้นมากสำหรับพวกเรา ชุมชนเล็ก ๆ ที่บ้านจำรุง ใครจะคิดบ้างว่าชุมชนบ้านนอกคอกนาอย่างเรา จะได้รับโอกาสในการเป็นเจ้าของสถานีวิทยุชุมชน ปี ๒๕๔๔ พวกเราเองคิดกันไปต่างๆ นา ๆ ว่าวิทยุชุมชนควรเป็นอย่างนั้น ควรเป็นอย่างนี้ บนความรับรู้ประสบการณ์ของแต่ละคนที่ไม่เท่ากัน คุณไฉไล สมาชิกคนหนึ่งของชุมชนบ้านจำรุงถึงกับบอกว่า “มีเพลงที่แต่งไว้มากมายหลายเพลงคงได้ออกอากาศเสียที” บางคนบอกว่า ”ต่อไปนี้จะใช้วิทยุด่าตำรวจเสียบ้าง ชอบจับรถเครื่องของพวกเรานัก” “ฉันอยากเป็นดีเจได้เป็นสมใจละคราวนี้” ฯลฯ
ก่อนที่จะทำวิทยุ ทุกคนมีมุมของตนเองทั้งนั้น แม้ว่าต่อมา เราจะได้รับความรู้ความเข้าใจจากอาจารย์ปุ๊ (รศ. ดร. เอื้อจิตร วิโรจน์ไตรรัตน์) จนพวกเราส่วนใหญ่เข้าใจวิทยุชุมชนกันอย่างถ่องแท้ไปแล้วก็ตาม
สิ่งที่สำคัญของการงานวิทยุชุมชนที่บ้านจำรุง พวกเราต้องช่วยกันตอกย้ำกับตัวตนและชุมชนอยู่เสมอว่า พวกเรากำลังทำวิทยุในจินตนาการ ซึ่งไม่มีต้นแบบให้เราได้รับรู้ เราต้องแม่นในองค์ความรู้ที่อาจารย์ปุ๊ให้มา ความอดทน การรอคอย มีความสำคัญที่ไม่ยิ่งหย่อนต่อการเป็นตัวตนของวิทยุชุมชน
๒. รายการที่หลากหลายผู้ผลิตรายการที่มีจิตสาธารณะ
วิทยุชุมชนบ้านจำรุง ออกอากาศมา ๕ ปี มีรายการที่หลากหลายทั้งที่เป็นรายการที่เรียกว่าสาระล้วน ๆ รายการที่มีสาระปนบันเทิง รายการที่เป็นบันเทิงตลอดรายการ แต่สัดส่วนของผังรายการในวิทยุชุมชนบ้านจำรุง ไม่เคยเปลี่ยนก็คือสัดส่วนของรายการต่าง ๆ ในผังรายการ มีรายการที่เป็นสาระล้วน ๆ ๗๐ เปอร์เซ็นต์ รายการสาระบันเทิง ๒๐ เปอร์เซ็นต์ รายการประเภท เปิดเพลงบันเทิงตามกระแส ๑๐ เปอร์เซ็นต์ แต่โดยที่สุดเราจะรับรู้ร่วมกันว่าทุกคนคือเจ้าของร่วม ทุกรายการมีบุคลิกของตนเอง เราเคารพกันและกันเสมอ
๕ ปีที่ผ่านมา มีรายการที่เกิดขึ้นมาแล้วแข็งแรง มีการดำเนินรายการต่อเนื่องสม่ำเสมอ บางรายการเข้ามาเรียนรู้ไม่นานก็เลิกราไปตามวิถีชุมชน บางรายการมาแบบขาด ๆ หาย ๆ แต่เราพบว่า ทุกรายการล้วนมีคุณค่า ผู้ผลิตรายการมีจิตอาสา ไม่มีค่าตอบแทนเป็นเงินตราทั้งจากวิทยุและบุคคลภายนอก ทุก ๆ รายการจะได้รับเสมือนกันหมดก็คือ ความสุขที่ทุกรายการมาเสนอ มาแบ่งปันความดีผ่านคลื่นวิทยุที่บ้านจำรุง
วันนี้วิทยุชุมชนบ้านจำรุง มีผู้ผลิตรายการกว่า ๑๐๐ รายการ ทั้งที่มีการบันทึกไว้เป็นเรื่องเป็นราวและไม่ได้บันทึก แต่เราจะรับรู้ร่วมกันว่าเคยมีรายการแบบนี้ที่วิทยุชุมชนบ้านจำรุง
รายการคุยกับสวช.และข่าวบริการ
ที่ออกอากาศเวลาเที่ยงวัน วันละครึ่งชั่วโมงในวันธรรมดา ยังเป็นรายการที่ผู้คนยังถามถึงกันอยู่เสมอ แม้ว่าผู้ผลิตรายการอย่าง คุณวินัย กว้างขวาง ผู้จัดการร้านค้าชุมชนจะเลิกผลิตมาร่วมปีแล้วเนื่องจากไม่มีเวลาให้แต่เราก็ยังไม่ยกเลิกผังรายการ บางวันผู้ผลิตรายการอื่น ๆ ก็ไปใช้ช่วงเวลาดังกล่าว หรือบางวันก็นำเสนอสาระดี ๆ จากรายการที่เพื่อนภาคีพัฒนานำมาให้ วันนี้ยังรอให้คุณวินัย กลับมาอีกครั้ง คงจะดีไม่น้อย เพราะวินัยเป็นคนหนึ่งที่เข้าใจหัวใจของวิทยุชุมชนเป็นอย่างดี “ สวัสดีครับท่านผู้ฟังท่านเจ้าของสถานีวิทยุชุมชนบ้านจำรุงที่เคารพ” ทุกครั้งคุณวินัยจะเปิดรายการด้วยข้อความนี้เสมอ
รายการ เรื่องเล่าจากท้องถิ่น
ที่ได้ผู้รู้จริงอย่าง ตาเยือน ผลงาม ของเด็ก ๆ บ้านจำรุง เป็นรายการที่มีเสน่ห์และคุณค่าที่หาฟังไม่ได้จากวิทยุทั่วไป เป็นรายการที่มีสาระ ความรู้ในวิถีทำมาหากิน พร้อมทั้งยังนำบทเพลงจากท้องถิ่นมาเปิดผ่านรายการอีกด้วย บทเพลง ไอ้แดง ที่บอกเล่าเรื่องราวของหมาตัวหนึ่งที่ซอย ๒ มันชอบไล่รถ เพลง ส้มตำจำรุง ที่สะท้อนการเป็นร้านส้มตำของคนบ้านนอกที่บ้านจำรุง เพลง คลองลาวนที่บอกเรื่องราวของสายน้ำในตำบลชากพงได้อย่างเห็นภาพ หรือบทเพลง เมียจ๋าทำไมชอบบ่นจัง ที่สะท้อนวิถีของครอบครัวคนบ้านนอก ที่เห็นการบ่นของเมียเป็นเรื่องชวนหัวและนำมาล้อเล่นผ่านบทเพลง ฯ ลฯ ปัจจุบันรายการเรื่องเล่าจากท้องถิ่นยังออกอากาศสม่ำเสมอในทุกวันศุกร์ ได้สะท้อนวิธีคิดการน้อมนำเอาปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง มาแปลงสู่การปฏิบัติด้วยวิถีบ้านนอกได้อย่างกินใจนัก
รายการธรรมกับน้ำทุม
จากชมรมผู้สูงอายุ ได้นำเอาหลักคิดทางศาสนา ประสบการณ์ตรงของนักปฏิบัติธรรม มาพร่ำสอนผ่านสื่อ ถ้าตั้งใจฟังโดยไม่ตัดสินรายการเสียก่อน จะได้หลักคิดทุกครั้งที่ได้ฟัง เป็นรายการที่มีอายุจะครบ ๕ ปีแล้ว ออกอากาศทุกวันอาทิตย์ตอนเที่ยง แม้ว่าช่วงหลังจะหายไปบ้าง
รายการ ถากบ้านถางเมือง
เป็นรายการที่ได้นำเอาเรื่องราว แนวทางการพัฒนา ข่าวสารชุมชน มาวิเคระห์พูดคุย เพื่อช่วยกันคิดช่วยกันคุย ออกอากาศทุกวันเสาร์เที่ยงวัน บางสัปดาห์หายไปบ้าง แต่ปัจจุบันมีอายุครบ ๕ ปีแล้วเหมือนกัน แนวทางการพัฒนาที่ใช้พื้นที่เป็นตัวตั้ง ชุมชนเป็นแกนหลัก พัฒนาแบบบูรณาการร่วม เป็นหลักคิดที่ได้ผลเสมอในการทำงานพัฒนาชุมชน
รายการ อสม. ใส่ใจห่วงใยสุขภาพ
ผู้ผลิตรายการเป็น อสม.ของสถานีอนามัยบ้านจำรุง นำข่าวสารด้านสุขภาพ มาบอกเล่าผ่านคลื่น เริ่มแรกใช้วิธีให้ อสม. จาก ๕ หมู่บ้านหมุนเวียนกันมาผลิตรายการ แต่ทำไปทำมา เหลือ อสม. สันติ รัตนวิจิตร ผลิตรายการอยู่คนเดียว แต่ไม่เคยท้อ ที่จะนำข่าวสารสุขภาพมานำเสนอในทุกวันศุกร์ มีบทเพลงตามคำขอแทรกเป็นระยะ ๆ ไม่ว่ากันบุคลิกใครบุคลิกมัน เป็นรายการที่อายุ ๕ ปีเช่นเดียวกัน ผู้ผลิตรายการมีความรับผิดชอบสูงมาก เป็นทั้งผู้เฝ้าฟังที่ดี เป็นทั้งผู้ผลิตรายการ บางครั้งยังมานั่งควบคุมเสียงให้อีกด้วย
รายการไฟฟ้าพบประชาชน
เป็นรายการที่อยู่กับวิทยุชุมชนมาตั้งแต่แรก และไม่เคยเหนื่อยล้ากับการที่จะต้องมาผลิตรายการ เป็นรายการที่นำสาระดี ๆ เรื่องของไฟฟ้ามานำเสนอ ช่วยให้ผู้ฟังได้เจอกับเจ้าหน้าที่ของสำนักงานไฟฟ้าแกลงที่ชื่อ พี่ยศ ในทุก ๆ วันพุธ ทั้งผ่านคลื่นและตัวจริง จนวันนี้ พี่ยศ มีความรู้สึกว่าตนเองเป็นคนบ้านจำรุงไปแล้ว
รายการสบายใจกับวัยทอง
ครูเส แกนนำวิทยุรุ่นบุกเบิก ผลิตรายการจนทุกคนรับรู้ร่วมกันว่าเป็นรายการที่ผู้ผลิตรายการมีความสุขที่สุด ที่ได้อยู่หน้าไมโครโฟน ได้พบกับผู้ฟังทางคลื่นในทุก ๆ วันเสาร์บ่ายโมง บางช่วงบางเวลาได้นำเด็ก ๆ แกนนำเยาวชนมาร่วมเรียนรู้ ได้พบประสบการณ์ตรงจากการมาผลิตรายการหลายรุ่นต่อหลายรุ่น จนเป็นแบบอย่างให้กับพื้นที่อื่น ๆ
รายการธรรมเกษตร
เป็นรายการที่แตกตัวเองมาจากรายการเกษตรพื้นบ้าน แม่ลำยอง กว้างขวาง ที่มีโอกาสได้นำหลักธรรม และการทำเกษตรปลอดสารเคมีร้อยเปอร์เซ็นต์ มานำเสนอผ่านคลื่น และยังได้ชักชวนแม่สนวน ดีนานรองประธานชมรมผู้สูงอายุ แม่สำนวน กว้างขวางจากสถานธรรมชงโคมาเรียนรู้ร่วมกันจนเกิดที่จะขยายแนวคิดการจัดตั้งจุดปฏิบัติการเรียนรู้วิทยุชุมชนที่สถานธรรมชงโคเพื่อเผยแพร่เรื่องราวของการปฏิบัติธรรม แม่ลำยองเป็นอีกคนหนึ่งที่ได้ผ่านกระบวนการเรียนรู้จากอาจารย์ปุ๊ และมีความแม่นยำในหลักการของวิทยุชุมชน เป็นไม้ค้ำยันเล็ก ๆ แต่แข็งแรงของวิทยุชุมชนบ้านจำรุง ที่วันนี้ชีวิตมีแต่จิตสาธารณะต่อสังคม
รายการเกษตรพื้นบ้าน
“พริก มะเขือ ขิง ข่า ตะไคร้ เราไม่ควรจะไปซื้อที่ตลาด ปลูกให้งาม ยามเมื่อขาด วิ่งปราดไปในสวนครัว เลือกเก็บเอาตามชอบใจ จะกินเมื่อไรก็ไม่ต้องกลัว จะกินแกงเผ็ด ผัดเห็ดแกงคั่ว เรามีผักสวนครัวไม่ต้องกลัวอดกิน เช้า ๆ ไปทำงานเย็นกลับมาบ้านพรวนดิน ล้อมรั้วด้วยผักกฐิน ล้อมรั้วด้วยผักกฐิน ถั่วพูน่ากินปลูกไว้ข้าง ๆ ยกร่องหอมกระเทียมไม่ต้องตระเตรียมให้หมดสตางค์ เหลือจากกินใช้ขายไปเสียบ้างยังได้สตางค์เอามาสร้างครอบครัว ฟักแฟง แตงกวา โหระพา ราคานิดหน่อย ซื้อกินบ่อย ๆ นิด นิด หน่อย หน่อย ไม่ค่อยรู้ตัว พอถึงหนึ่งปีคิดบัญชีเงินมันรั่ว ถ้าทำสวนครัวก็เหลือเงินเป็นร้อย ๆ มันน้อยเมื่อไร มันน้อยเมื่อไร”
บทเพลงนำรายการที่บ่งบอกถึงปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง วิถีเกษตรพึ่งตนเอง รายการที่ทรงคุณค่า ด้วยการย้ายที่พูดคุยที่กลุ่มเกษตรพื้นบ้านมาพูดคุยที่ห้องส่ง ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างที่คาดไม่ถึง ชุมชนหันมาทำเกษตรปลอดสารเคมีมากขึ้นเรื่อย ๆ ผักพื้นบ้านปลอดสารเคมีได้รับการยอมรับ เกิดกระแสการนำผักพื้นบ้านปลอดสารเคมี มาเป็นอาหารท้องถิ่น อาหารสุขภาพ ต้อนรับผู้มาเยือนได้อย่างกลมกลืน กลุ่มเกษตรพื้นบ้านกลายเป็นจุดเรียนรู้ ที่ผู้มาเยือนให้ความสนใจเป็นพิเศษ ผู้ผลิตรายการอย่าง ยายทัย รัตนพงศ์ ได้รับการยกย่องจากมหาวิทยาลัยบ้านนอก ให้เป็นผู้ชำนาญการทางด้านเกษตรพึ่งตน และได้มอบตำแหน่ง ศาสตราจารย์ดอกเตอร์ เพื่อเป็นขวัญกำลังใจ มีพละกำลังที่จะแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับผู้มาเยือน อย่างไม่รู้เหน็ดรู้เหนื่อย โดยมีคู่หูที่รู้ใจอย่างยายเฉลียว ดีนาน เป็นเพื่อนผู้ผลิตรายการที่ดี
รายการ อบต. พบประชาชน
ส.อบต. มานพ กว้างขวาง ผู้ที่ชีวิตนี้ ทุ่มเททำงานเพื่อสาธารณะเพื่อที่จะตอบแทนคุณของแผ่นดิน ได้นำข่าวสารของท้องถิ่น มานำเสนอไม่ได้ขาด เกิดการรับรู้ของพี่น้องประชาชน ความเข้าอกเข้าใจที่ดีต่อกันและกันระหว่างประชาชนกับท้องถิ่น
รายการหมู่เฮาไทยอีสาน
รายการที่นำเสนอภาษาถิ่นของพี่น้องอีสานได้อย่างกลมกลืน นำเรื่องราวสาระ วิถีของคนอีสาน ได้ช่วยลดช่องว่างของการเป็นพลเมืองชั้นสองของการมาอยู่ที่บ้านจำรุงได้เป็นอย่างดี เมื่อมีกิจกรรมสาธารณะ ทิดบุญส่ง เมืองโคตร และครอบครัวจะออกมาช่วยกันทำงานโดยมีความรู้สึกว่า เขาก็เป็นคนชุมชนบ้านจำรุงเหมือนกัน
รายการกระจกส่องใจ
พี่ตุ๊กตา พิการตาบอดสองข้างมาแต่กำเนิด พื้นเพเดิมเป็นคนบ้านจำรุง แต่ได้ย้ายถิ่นฐานบ้านช่องไปอยู่ที่บ้านสำนักไม้หอม ตำบลสองสลึง ยังมีความผูกพันกับบ้านจำรุง ชวนเพื่อนมาส่งเพื่อผลิตรายการวิทยุที่บ้านจำรุง นำเรื่องราวของพี่น้องผู้พิการ มาสะท้อนผ่านคลื่นความถี่ เกิดมีการรับฟังวิทยุของผู้พิการและมีการพัฒนากระบวนการของกลุ่มผู้พิการตำบลเนินฆ้อ จนทุกวันนี้กลุ่มผู้พิการตำบลเนินฆ้อ ได้รับการยอมรับจากท้องถิ่น มีกำลังใจในการต่อสู้ชีวิตที่คนไม่พิการควรเอาอย่าง ปัจจุบันพี่ตุ๊กตา ไม่ได้มาผลิตรายการแล้วเพราะไม่สะดวกกับการเดินทาง แต่ยังเป็นผู้ที่รับฟังที่ดี แนะนำรายการอื่น ๆ เสมอ
รายการเพื่อน้ำ
รายการเพื่อสิ่งแวดล้อมของชุมชน เกิดแนวคิด ผ่านคลื่นความถี่ แปลงสู่การปฏิบัติ ไม่ว่าจะเป็นการจัดการขยะในชุมชน การดูแลรักษาแหล่งน้ำ เกิดการจัดตั้งธนาคารขยะและสิ่งแวดล้อมที่บ้านจำรุง เป็นจุดเรียนรู้ที่ผู้คนสนใจและมักสอบถามเป็นพิเศษเสมอเมื่อมีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้จากนักเดินทาง เกิดแกนนำยุวชนกองทัพมดขึ้นในชุมชน มาอาสาช่วยงานสาธารณะ ด้วยการจุดประกายความคิดจาก ตาขลุ่ย ของเด็ก ๆ
รายการเพื่อเยาวชนบ้านเรา
บุญช่วย เครือวัลย์ หัวใจสาธารณะ ๒๐๐ % ฝนตก ฟ้าร้อง อย่างไรต้องมาผลิตรายการ ปี ๒๕๔๘ เป็นตัวแทนวิทยุชุมชนบ้านจำรุงเข้าร่วมกิจกรรมที่กรุงเทพมหานคร ขากลับ ประสบอุบัติเหตุรถชน แทบเอาชีวิตไม่รอด พวกเราหลายคนเศร้าใจมากเพราะ พวกเราไม่มีเงินที่จะช่วยดูแลพี่ช่วย พักรักษาตัว ๖ เดือน กลับมาผลิตรายการใหม่อีกครั้ง หัวใจ ๒๐๐ % จริง ๆ
รายการเพลินเพลงกับสมุนไพรไทย
น้าสงบ ของวิทยุชุมชนบ้านจำรุง ถูกชักชวนให้มาร่วมงานกับวิทยุชุมชนบ้านจำรุงในยุกเริ่มก่อตั้ง นำสาระเรื่องของสมุนไพรมาเล่าสู่กันฟังผ่านคลื่น เอฟ เอ็ม ๑๐๓.๗๕ เป็นผู้ที่นำบทเพลงจากท้องถิ่นที่ได้เขียนไว้มาบันทึกเสียง และนำเสนอในทุกครั้งที่มาผลิตรายการ จนได้บทเพลงที่บอกเรื่องราวของคนจำรุง ได้ถึงแก่นแท้ของคนบ้านจำรุง จากมุมมองผ่านบทเพลงของน้าสงบ
“คนจำรุงมุ่งแต่ทำงาน พูดจาปากหวานไม่ค่อยจะเป็น คนจำรุงเขามุ่งเขาเน้น เขามีจุดเด่นการเล่นเปตอง คนจำรุงรุ่งสารพัด ชอบเข้าวัดขจัดความหม่นหมอง คนจำรุงสามัคคีปรองดอง ทุกคนยิ้มย่องนำถ้วยเปตองสู่บ้านเรา ถ้าใครมาเที่ยวจำรุง จะพบป้าลุง กำลังซ้อมข้าว เป็นข้าวซ้อมมือบ้านเรา หรือจะมาเหมาทุเรียนก็เชิญ คนจำรุงอยากเชิญอยากชวน มาเที่ยวชมสวนหาความเพลิดเพลิน กองทุนหมู่บ้านนับวันมีแต่เจริญอยากให้ท่านมาเหลือเกินมาเที่ยวจำรุงบ้านเรา” บทเพลงที่บอกหน้าตาของคนบ้านจำรุงที่ใกล้เคียงที่สุด
รายการย้อนอดีต
เจ๊เนียบ แม่ค้าส้มตำจำรุง ที่มากด้วยความสามารถ ร้องเพลงก็เก่ง ตำส้มตำก็อร่อยที่สุดในโลก แต่ที่เด็ดกว่านั้นก็คือ มีความจำเป็นเลิศ สามารถนำเรื่องราวในอดีตของชุมชน มาร้อยเรียงเป็นคำพูดได้มีเสน่ห์ชวนฟัง ด้วยภาษาถิ่นของคนระยอง ทุกวันพุธ ใครได้ฟังจะอมยิ้มอย่างมีความสุข และยิ่งได้เจอตัวจริงจะมีความสุขยิ่งกว่า จากเรื่องราวในอดีตจากปากของแม่ค้าส้มตำ บ้านจำรุง
ยังมีรายการอีกมากมายที่ไม่สามรถนำมาบอกกล่าวได้หมด แต่ ๕ ปีที่ผ่านมาได้เกิดคุณค่า พัฒนาการที่ดีทั้งผู้ผลิตรายการ ผู้ฟัง ที่สำคัญได้ทำให้คนบ้านนอกอย่างพวกเรา มีความมั่นใจในวิถีของตนเอง เกิดการฟื้นฟู ดิน น้ำ ป่า คน ผ่านรายการวิทยุที่หลากหลาย ถึงเวลาหรือยังครับ ที่ผู้มีอำนาจในบ้านเมืองนี้ จะรับรองสิทธิในการสื่อสารของพวกเรา และสนับสนุนให้มี พรบ. ประกอบการวิทยุกระจายเสียงที่พวกเราได้ช่วยกันยกร่างโดยเร็ว ถึงเวลาหรือยังครับ !!
ชาติชาย เหลืองเจริญ
วิทยุชุมชนบ้านจำรุง
๒๕ มีนาคม ๕๐
